Compositie nr. 79:
'Der Garten des Phineas Gage' (jan. 2001)
acryl op linnen; 120 x 100.
De opdrachtgever van dit schilderij is zenuwarts/neuroloog verbonden aan een psychiatrische kliniek in Erlangen (D). Hij wilde graag een allegorisch schilderij met als thema zijn vakgebied. Hij droeg zelf het beeld van een tuinvijver aan als metafoor voor de neurologie: oppervlakkig beschouwd zie je mooie waterlelies op het water drijven, zonder dat de rotting van organisch materiaal onder het oppervlak zichtbaar is. Ik vond dat een mooi beeld en kon er ook iets mee.
Het schilderij toont op het eerste gezicht een intiem met een haag omgeven tuin met vijver. In de vijver drijven de waterlelies. Maar als we het schilderij nader gaan beschouwen, zullen we uiteindelijk negen verwijzingen vinden naar de neurologie. Bv. De grote leliebladeren zijn ‘plakjes’ hersenscan, en het ‘muurtje’ op de voorgrond laat naast gezonde spiercellen twee vormen van geatrofieerde spiercellen zien. En als u goed kijkt zult u ook menselijke hersens zien.
Phineas Gage leefde in de 19e-eeuw en was de voorman van een groep wegarbeiders die de aanleg van een weg door bergachtig gebied moest voorbereiden. Met dynamiet bliezen ze in de weg zittende rotsen op. Op een dag controleerde Phineas zoals gewoonlijk met een puntige stalen stang de diepte van een geboord gat voor de springstof. Hij werd daarbij even afgeleid en hoorde dus niet dat het kruit er al in was gestopt. De stang schampte tegen de zijkant van het gat, een vonk ontstak het kruit en de stang in Phineas’ handen werd gelanceerd. De stang doorboorde het gezicht en voorhoofd van de man, schoot achter zijn linkeroog langs door zijn hoofd en kwam zo’n vijftig meter verderop terecht. Het wonderlijke nu was, dat Phineas dit ongeluk overleefde. Maar de voorhoofdskwab van zijn hersens was ernstig beschadigd. Rechts op het schilderij is zowel het voor- als het zij-aanzicht van Phineas’ schedel te zien; de verticale parallelle lijnen verbeelden de stalen stang.
De man die vóór het ongeluk een aimabel karakter had, werd erna kort aangebonden en in de omgang onuitstaanbaar. Deze persoonlijkheidsverandering bracht de psychologen tot het inzicht, dat de menselijke persoonlijkheid niet wordt bepaald door o.a. de zgn. temperamenten (i.e. lichaamsvochten), maar door de hersens. Het ongeluk markeert dan ook het begin van het systematisch neurologisch hersenonderzoek. Vandaar de titel van het schilderij.
Het schilderij toont opnieuw het verticale (in de vijver) en het horizontale perspectief (onder, boven en rechts). Deze perspectieven gaan aan de linkerkant geleidelijk in elkaar over, zoals dit ook te zien is in schilderijen van Paul Cézanne: het Cézanne-perspectief.